Ivan Dsyuba

Ivan Dsyuba

Moted:	26 yunul 1931 Mykolaivka[*]
Deadam:	22 febul 2022 Küyiv
Cal(s):	hilautan[*], hibolitan[*], opinion journalist[*], human rights activist[*], hivönapükavan[*], hiprofäsoran[*], hiliteratakrütan[*], literary scholar[*]
Tatät(s):	Sovyätabalatam, Lukrayän

Hiel ‚Ivan Mühaylovüc Dsyuba’ (Lukrayänapüko: Іван Михайлович Дзюба) (‚Mükolayivka’, 1931 yulula d. 26^id — ‚Küyiv’, 2022 febula d. 22^id) äbinom literatavan, literatikrütan, dajäfan sogädik, taan reigasita sovyätik ä latikumo bolidan Lukrayänik. De 1992 jü 1994 äbinom kulivaministeran telid Lukrayäna nesekidik.

Lifajenäd

Pämotom in famül feilimik in vilag: ‚Mükolayivka’ in provin: ‚Donäzk’ (ettimo pänemöl: ‚Stalin’), ab sekü faemaditret: el ‚Holodomor’, kel efunon balionis Lukrayänanas, famül äfealotädon ini vobanavilag nilädik: ‚Novotroyizke’ ün 1932, e poso ini vilag: ‚Olenivski Karyerü’ (nutimo: ‚Dokucayävsk’), kö el ‚Dsyuba’ äfimekom gümnadi. Dü yels 1949–1953 ästudom pö fakultet Rusänapükava stitoda dugälavik tö ‚Donäzk’. De 1953 jü 1956 äbinom dokikan pö literatastitod kadäma nolavas Sövyätarepüblika sogädimik Lukrayänik.

Hiel ‚Ivan Dsyuba’; fotografot calöfik ela ‚K.G.B.’ pos fanäbükam omik ün 1973 pejaföl

Ün 1959 ävedom liman balatama lautanas Lukrayäna ed ün yel ot äprimom ad pübön. Vü yels 1957 e 1962 ävobom as redakan periodapenäta Lukrayänik ‚Vittsyüsna’, ab ün 1962 pänecälom as cif krütadiläda demü „pöls lejonik”, ün 1965 id as cäläb dabüköpa ‚Molod’. Ün setul yela 1965 ädajäfükom, kobü hiel ‚Vyaceslav Cornovil’ e hiel ‚Vasül Stus’, protesti notidik balidi in jenotem nulädik Lukrayäna ta bolit reiganefa, kü timü balidbitid filmota: „Jads büroletanas eglömädiköl„ in bioskop: ‚Ukrayina’ ‹ in Küyiv äbitikom su kulit ad seivükön nünis tefü fanäbükams klänik täläkatanas e lekananas Lukrayänik.

Kodü pamflät tiädü „Bevünetim u Rusänam?” (Lukrayänapüko: ‚Інтернаціоналізм чи русифікація?’), ün 1965 fa ok pipenöl ed ün 1968 in ‚London’ pipüböl, tefü säkäds, kels tädons kosamis netik in sog sogädimik, el ‚Dsyuba’ päkusadom demü fibükam netaflenama sovyätik. Päcödetom ad yels lul in fanäböp ä yels lul in xil. De 1972 jü 1973 äbinom fanäb bolitik in Sovyätabalatam, ye pos muls degjöl päpardom. Poso ävobom as koräkan pro gased flitömafabrika: ‚Antonov’.

Ün flüküp yela 1989 el ‚Dsyuba’ äbinom balan fünanas mufa netik Lukrayäna (Lukrayänapüko: ‚Народний рух України’). Ün 1991 ävedom cifaredakan periodapenäta «Sucasnist». De 1992, novula d. 17^id jü 1994, gustula d. 19^id äbinom kulivaministeran Lukrayäna. Ettimo äivabom lü vob me veig publügik, dubä äjemom demü calatood.

Ün yels 1999–2001 el ‚Dsyuba’ äcifom komiteti pro prem netik Lukrayäna stimü el ‚Taras Jävcänko’ pinemöl. De 1992 äbinom kadäman kadäma nolavas Lukrayäna, de 1998 cifaredakan ela „Sikloped Lukrayäna nutimik”. Ün 2001 ägetom stimadoki de niver: ‚Küyevo-Mohülyanska akademiya’. Dü lifayels lätikün älabom saunasäkädis. Ädeadom ün 1992 bäldotü züldeg in ‚Küyiv’.

El ‚Dsyuba’ älautom bukis teldeglul. Ägeanom premis mödik, bevü votiks tituli: „heroedan Lukrayäna”.

Buks ela ‚Dsyuba’.

• «Звичайна людина чи міщанин?» (1959)
• «Інтернаціоналізм чи русифікація?» (1965)
• «Грані кристала» (1978)
• «На пульсі доби: штрихи до портретів письменників народів СРСР» (1981)
• «Стефан Зорян в історії вірменської літератури» (1982)
• «Вітчизна у нас одна» (1984)
• «Автографи відродження» (1986)
• «Садріддін Айні» (1987)
• «У всякого своя доля» (1989)
• «Бо то не просто мова, звуки» (1990)
• «Застукали сердешну волю...» (1995)
• «Між культурою та політикою» (1998)
• «Спрага» (2001)
• «Пастка. 30 років зі Сталіним, 50 — без Сталіна» (2003, teltoumik)
• «Тарас Шевченко» (2005)
• «З криниці літ. У 3-х томах» (2006—2007)
• «Тарас Шевченко: Життя і творчість» (2008)
• «Спогади і роздуми на фінішній прямій» (2008)
• «Нагнітання мороку: від чорносотенців ХХ ст. до українофобів початку ХХІ ст.» (2011)
• «Не окремо взяте життя» (2013)
• «Донецька рана України: Історико-культурологічні есеї» (2015)
• «Чорний романтик: Сергій Жадан» (2017)